اضطراب امتحان در دانش اموزان

اضطراب یک حالت روحی و هیجانی شایع در انسان است و در واقع اساسی ترین هیجانی است که در زمان مواجه با چیزهای ترس آور احساس می کنیم.اگر چه ممکن است برخی افراد زودتر و برخی دیرتر برانگیخته شوند اما هیچ فردی را نمی توان یافت که عاری از اضطراب باشد و همه انسانها در طول زندگی و در موقعیت های مختلف کمابیش دچار اضطراب شده و آنرا به عنوان وسیله ای برای اجتناب از خطر به کار گرفته اند.پس داشتن مقداری اضطراب برای گریز از خطر همیشه لازم و سودمند است.اما اگر اضطراب فراگیر و گسترده باشد دیگر مثبت نبوده بلکه هیجانی منفی و زیان آور است که می تواند زندگی انسان را مختل کند.

بیشترین و مهم ترین اضطرابی که ما در دوران تحصیل داریم اضطراب امتحان است که در حد معینی لازم و ضروری است زیرا باعث افزایش سطح انگیزه و هوشیاری و تمرکز شده و عملکرد و کارایی فرد را بهبود می بخشد..اما اگر از حد معین فراتر رود نه تنها مفید نیست بلکه عملکرد فرد را مختل نموده و پیامدهای منفی به همراه می آورد.اضطراب امتحان پاسخی است به موقعیتی که بوسیله امتحان ارزیابی می شود و شامل دشواری در تمرکز کردن(به کار گیری اطلاعات)، نگرانی بیش از حد درباره  امتحان ونیز احساسات درونی از ترس می شود که به صورت علائم فیزیکی مثل تند شدن ضربان قلب،عرق کردن دست،خشک شدن دهان،دل پیچه ظاهر میشود .

اضطراب امتحان یک احساس پریشانی و درماندگی و ترس است که ممکن است قبل از امتحان در طی امتحان یا بعد از آن ظاهر شود. اگر اضطراب قبل از امتحان و هنگام فکر کردن به پیامدهای احتمالی امتحان باشد، اضطراب انتظار(anticipatory anxiety) واگر درحین امتحان باشد اظطراب موقعیتی (situational anxiety ) نامیده می شود و هر دو جزئی از اضطراب امتحانند.

چرا فکر می کنید اضطراب اینقدر وحشتناک و آزار دهنده است؟

این تصور که اضطراب امتحان مضر است و باید به کلی ریشه کن شودتصوری غلط است ودرواقع هدف مابایددرک وکنترل بیشتراضطراب باشد نه ریشه کنی آن هرگزنبایدسعی کنیداضطراب رابه کلی ازخوددورسازیدزیراهمانطورکه گفته شد داشتن مقداری اضطراب به افزایش سطح انگیزه وکارایی در امتحان کمک می کند .         

نقل قولهایی در مورد اضطراب امتحان

توبایز (1985) اضطراب امتحان مانع می شود که فرد خودش را از قبل برای امتحان آماده کند.در نتیجه عملکرد ضعیفی خواهد داشت.

کینگ و اولندیک (1989) گفته اند که هر دانش آموزی در طب تحصیلش اضطراب را تجربه می کند که برای برخی از آنها این اضطراب بسیار جدی است و مانع درس خواندن بخصوص در زمان امتحانات می شود.

گنزالس (1995) گفته است اکثر دانش آموزان مبتلا به اضطراب امتحان عکس العمل های روخی منفی را تجربه می کنند که نه فقط از یادگیریشان کم می کند بلکه از کارایی و بازدهی مناسب انها جلوگیری می کند.

کریسینی (1984) اضطراب امتحان تمام جنبه های روانی ، فیزیکی و رفتاری فرد را در بر می گیرد.دو قسمت عمده اضطراب امتحان، هیجان و دلواپسی است.هیجان شامل عکس العمل های اتوماتیک مانند پانیک، آشفتگی، تحریک پذیری و ضربان قلب بالا و ... است.در صورتی که دلواپسی باعث عدم تمرکز و حواس جمع می شود و کارها و رفتاری از فرد سر می زند که اصلا ربطی به امتحان ندارد.

لیبرت و موریس معتقدند چند فاکتور مهم که با اضطراب امتحان همراه می شوند عبارتند از : اطلاعات درسی شاگردان در شرایط امتحانی – اهمیت درجه بندی تحصیلی محصلین – استعداد آنها در درس هایشان و نمراتی که در دروس قبلی گرفته اند

 کورسینی گفته است کسانی که نمره خوب می گیرند و کسانی که نمره خوب نمی گیرند هر دو از اضطراب امتحان رنج می برند.زیرا آنها که نمره خوب می گیرند این اضطراب را دارند که همیشه بهترین باقی بمانند و از دید خوب دیگران نیفتند و آنان که نمره بد می گیرند به علت عدم آمادگی برای امتحان و نداشتن یک روش خوب برای درس خواندن احساس ناراحتی و اضطراب می کنند به حدی که مانع تمرکز بر روی درس هایشان  می شود.                                                             

عوامل موثردرایجاداضطراب امتحان:

مهمترین عوامل ایجادکننده اضطراب امتحان به شرح زیراست:

1-عدم آمادگی کافی برای امتحان:

یکی از عوامل مهم درایجاداضطراب امتحان عدم آمادگی دانش آموزان برای امتحان دادن است که می تواند دلایل بیشماری مانند درنظرنگرفتن وقت کافی برای مطالعه ،تاخیروتعلل درمطالعه،باعجله درس خواندن درشب امتحان،شیوه های نادرست مطالعه،مشکلات روحی وجسمی،و....راشامل شود.

2- تجربیات منفی قبلی وافکارمنفی :

چنانچه فرد درامتحانات قبلی اش عملکرد ضعیفی داشته باشد ممکن است متوجه این نکته شود که با نزدیکتر شدن به زمان امتحان اضطرابش افزایش یافته وافکارمنفی به سراغش می آیند درنتیجه فرد به واسطه همین امرخودش رابرای شکستی دیگر آماده می کند که به این وضعیت پیشگویی کامبخش (self-fulfilling  prophecy  ) گفته می شود.

این افکارعلاوه برعملکردهای قبلی در امتحانات ممکن است مربوط به ترس ازعواقب بعدی شکست ،چگونگی عملکرد سایر هم کلاسان،و...باشد.درهرحال اضطراب امتحان به طور معکوسی متاثرازعملکرد تحصیلی است وهمواره باعملکرد تحصیلی پایین همراه بوده ومانع پیشرفت دانش آموزان درکارهای بزرگ است .بنابرگفته ساراسون اضطراب امتحان موثرترین عامل تضعیف کننده عملکرد تحصیلی دانش آموزان درتمامی سطوح تحصیلی است .

3-عوامل شخصیتی :

افراد مضطرب خودانتقادگر، کمال گرا،بدبین به آینده،وافرادی که ازشکست می ترسند ونیاز به تایید شدن دارند آمادگی بیشتری برای اضطراب امتحان دارند .

4-عوامل خانوادگی :

انتظارات بیش ازحد والدین،تنبیه وسرزنش،عدم تشویق وتقویت ،وضعیت اقتصادی واجتماعی ضعیف ونامناسب، مقایسه شدن با همسالان،و...باعث ایجاد اضطراب در دانش آموزان می شود.

5-سایرعوامل:

رژیم غذایی نادرست،خستگی زیادجسمی درنتیجه خواب کم وفعالیت زیاد، عدم حضور مستمردرکلاس، بیماری جسمی، سختی دروس،عدم علاقه به تحصیل و...نیزدرایجاداضطراب امتحان موثرندوباعث عدم تمرکزودرنتیجه عملکردتحصیلی پایین می شود.

علایم ونشانه های اضطراب امتحان :

1-علایم شناختی:

افکاروخودگویی های منفی قبل ازامتحان،درحین امتحان،یاحتی بعدازامتحان که درذهن دانش آموزان است (من باید بالاترین نمره رابگیرم،هیچ یک از جوابها را نمی دانم و...) درایجاداضطراب امتحان نقش زیادی داشته وباعث اشکال درتمرکز،وقفه ذهنی(mental  blocks (،وعدم یادگیری وبه یاد آوری مطالب می شود.

2-علایم هیجانی وعاطفی :

فرد مضطرب احساس دلهره،آشفتگی،ناامیدی،خشم،ترس،غم واندوه،دارد وحتی گاهی گریه می کندوممکن است به محض اینکه امتحان تمام شود احساس آرامش کند.

3- نشانه های رفتاری:

بی صبری،بازی باانگشتان،لرزش دست وپا،وحتی استفاده ازدارو ومواد مخدرکه نتیجه معکوسی به دنبال دارد.

4-علایم ونشانه های جسمی وفیزیکی :

تعریق،خشکی دهان،اسهال،تکررادرار،افزایش ضربان قلب،احساس گیجی،اشکال درتنفس،دل درد،خیسی کف دستها،سردرد،تهوع،لرزش دست وپا،احساس ضعف وسستی،و...

سنجش اضطراب امتحان :

گفته شد که داشتن مقداری اضطراب برای افزایش تمرکزوکارایی لازم وضروری است واگر ازحدمعینی تجاوز کند آزاردهنده است وعملکرد مارا مختل می کند،پس یک سوال اساسی این است که مرز بین اضطراب مفید وغیرمفید کجاست .برای پاسخ به این سوال اساسی ابزارهایی تهیه شده که رایج ترین وپراستفاده ترین آن توسط آی.جی.ساراسون(1980) ساخته شده واجرا ونمره گذاری آن آسان است.

وهمچنین پرسشنامه اضطراب امتحان ( phcc ) که توسط نیست ودیهل (1990) تهیه شده ودر ذیل ارائه می شود:

برای تکمیل ارزیابی جملات زیررابخوانید وببینید چه مقدارازآنهارادرامتحانات گذشته تجربه کرده اید.

1-   هرگز         2-به ندرت         3-گاهی اوقات      4- اغلب         5- همیشه

1-.......... درست قبل از امتحان نشانه های بارزومشهودی ازاسترس دارم مانند:تری کف دست،لرزش دست ،خشکی دهان،و...

2-.........قبل ازامتحان دل درد ودل پیچه دارم

3-........ بعداز امتحان احساس تهوع می کنم

4-....... بااینکه قبل از امتحان درس خوانده ام،درموقع امتحان احساس می کنم هیچ یک ازجوابهارانمی  دانم

5- .....قبل ودرطول امتحان پانیک هستم

6-......درطول امتحان گویی ذهنم زنگ زده دچار وقفه ذهنی می شوم

7-.....به محض اینکه جلسه راترک می کنم جواب همه سوالهایی راکه خالی گذاشتم به یاد می آورم

8-..... شب قبل ازامتحان نمی توانم بخوابم

9-.....سوالهای آسان رااشتباه جواب می دهم ویااینکه جوابهارادرجای غلط می گذارم

10-........ درانتخاب جوابهامشکل دارم

شیوه نمره گذاری :

شماره ای راکه ازیک تاپنج به هرجمله داده اید باهم جمع کنید،نمره بین( 10-19)نشان می دهد که شماازاضطراب امتحان رنج نمی برید واگرنمره تان خیلی پایین (نزدیک10) باشدداشتن کمی اضطراب برای متمرکزوهوشیارنگه داشتن شمادرطول امتحان لازم وضروری است .نمره بین (20-35)نشان می دهد که اگرچه ازاضطراب وبرخی نشانه های آن رنج می برید اما سطح استرس واضطراب در شما احتمالا بیمارگونه نیست .نمره( بالاتراز35 ) نشان می دهد که سطح اضطراب امتحان شما ناسالم وبیمارگونه است وباید دلایلش ارزیابی شده و برای کاهش آن اقدام جدی صورت گیرد

افسانه ها و اشتباها ت رایج درباره اضطراب امتحان :

-         دانش آموزان بااضطراب امتحان متولد می شوند

-         اضطراب امتحان یک  بیماری روانی است

-         اضطراب امتحان نمی تواند کاهش پیداکند

-         اضطراب امتحان درهر سطحی که باشد بد و مضر است

-         همه دانش آموزانی که درس را روان نکرده اند اضطراب امتحان دارند

-         دا نش آموزانی که آمادگی خوبی دارند هیچگاه مضطرب نمی شوند

-         دانش آموزان خیلی با هوش که نمرات بالایی در ریاضی دارند اضطراب نخواهند داشت

-         توجه وتمرکز در کلاس وانجام تکالیف باید اضطراب امتحان را کاهش دهد

-         اقدام نکردن درباره اضطراب امتحان آنرا ازبین خواهد برد

-         کاهش اضطراب امتحان تضمین کننده نمرات بهتر است

-         اگردرطول یک امتحان احساس اضطراب کنم ،اضطراب امتحان دارم: این گفته درست نیست تحقیقات نشان داده که همه افراد در طول امتحان احساس اضطراب می کنند.این اضطراب به هوشیار ماندن در طول امتحان کمک می کند آیا تا کنون در طول امتحان به خواب رفته اید ؟احتمالا، نه .افرادی که اضطراب امتحان دارند نگرانی بیشتر وتحریکات جسمی سطح بالاتری را نسبت به افراد دیگر تجربه می کنند در واقع به این دلیل که آنها گرایش بیشتری به تمرکز بر روی اضطراب وتحریکات جسمی شان دارند

-         اگر من اضطراب امتحان را تجربه کنم ،در همه امتحاناتم عملکرد ضعیفی خواهم داشت :تحقیقات نشان داده اند که افراد دارای اضطراب امتحان نسبت به افراد دیگر عملکرد ضعیف تری ندارند واگر دربرخی مواقع عملکرد ضعیف تری داشته اند به خاطر این است که آنها بیشتر زمان امتحان دادنشان را به جای توجه به مسایل مربوط به امتحان روی مسایل نا مربوط (نگرانیها) تمرکز می کنند .چون تمرکز کامل بر روی امتحان برای داشتن عملکرد مطلوب لازم وضروری است .تمرکز روی مسایل جانبی نتیجه وعملکرد پایینی را در پی دارد .لذا اگر افراد قادر به تغییر یا متوقف کردن افکار مزاحمشان در حین امتحان باشند نتیجه امتحان زیان بخش نخواهد بود

-         چون من دچار اضطراب امتحان می شوم پس به زرنگی دانش آموزان دیگر نیستم:تحقیقات نشان می دهد دانش آموزان دارای اضطراب امتحان نسبت به دیگران گرایش بیشتری به موفیقت تحصیلی دارند.آنها تمایل به کار سخت تر و گرفتن نمرات بهتر دارند.تعبیرو تفسیر آنها درباره یک نمره پائین تر از تعبیرو تفسیر همسالان بدون اضطراب آنها است.

دلایل و علل رایج اضطراب امتحان

1-   اضطراب امتحان رفتاری یادگرفته شده و آموختنی است

2-   ارزیابی نمرات و ارزشیابی عملکرد افراد باعث اضطراب امتحان می شود.

3-   اضطراب امتحان ناشی از احساس عدم کنترل است

4-   اضطراب می تواند توسط معلمانی که دانش آموزان را گیج و سردرگم می کنند ایجاد شود

5-   عدم آگاهی از توانایی ها میتواند باعث اضطراب امتحان شود

6-    ترس از دست دادن خانواده و دوستان در نتیجه نمرات پائین

7-   امتحانات بی موقع و ترس از تمام نشدن امتحان در وقت معین

و ...

 نقش والدین، معلمان و مشاوران در کاهش اضطراب امتحان

اضطراب امتحان همه دانش آموزان از هر قوم و نژاد و حرفه و سطح نمره ای را در بر می گیرد و آزار می دهد.لذا والدین و مشاوران و معلمان و حتی مدیران مدارس می توانند نقش مهمی را در کمک به دانش آموز برای غلبه بر اضطراب امتحان داشته باشند.

.............................................

مقیاس اضطراب امتحان :

عبارت های زیر را به دقت بخوانید و درست یا نادرست بودن آنها را در مورد خودتان مشخص کنید :

مقیاس اضطراب امتحان ، تجدید نظر شده توسط آی .جی.ساراسون(1980)

نمره گذاری :

نمره گذاری مقیاس اضطراب امتحان بسیار ساده است . در این مقیاس تعداد ماده هایی که آزمودنی به آنها پاسخ « نادرست » داده است . ماده های 3 ، 15 ، 26 ، 26 ، 27 29 ، 33 و ماده هایی که به آن ها پاسخ درست ( سایر ماده ها ) داده اس و نمره اضطراب امتحان وی را تشکیل می دهد .

اگر نمره به دست آمده 12 یا کمتر از 12 باشد اضطراب امتحان در فرد در دامنه پایین ( خفیف ) قرار می گیرد . چنانچه نمره شما نیز در این حد است نیازی به اینکه برای اضطراب امتحان تان اقدامی جدی بکنید ، ندارید . نمره 12 تا 20 به معنای اضطراب امتحان بالا ( شدید ) است . معمولاً افرادی که نمرات شان از 15 بیشتر است فشار و ناراحتی قابل توجهی را در ارتباط با امتحان تحمل می کنند .

نمره ی بالا در مقیاس اضطراب امتحان دال بر یک وضعیت اضطراری نیست . نمرات حد متوسط و بالا صرفاً حاکی از آنند که هر روشی را که شما با استفاده از این کتاب برای کنترل اضطراب امتحان تان فراگیرید و به اجرا گذارید بسیار سودمند و مؤثر خواهد بود . مطمئن باشید که می توانید بر اضطراب شدید غلبه کنید .

فنون خاص برای امتحان ریاضی :

·        مسایل را به زبان رایج فارسی که به فهم شما کمک می کند برگردانید .

·        عملیات معکوس را انجام دهید به عنوان مثال نتیجه کارتان را به عمل تقسیم ، جمع ، تفریق و ... بیازمایید .

·        قبل از امتحان تمرین انازه گیری وقت را انجام دهید . تمرین کنید که چگونه مسایل را سریع حل کنید .

·        قبل از انجام محاسبات تجریه و تحلیل کنید .

·        ابتدا بر آورد کنید 

·        یک شکل یا نمودار بکشید .

·        کارتان را مرتب وارسی کنید .

·        قبل از امتحان فرمولها را مرور کنید .

انجام امتحان ریاضی

·        ابتدا به سؤالات آسان تر پاسخ دهید .

·        مسأله را دقیق بخوانید .

·        برای امتحان سر وقت حاضر شوید .

·        فرمولها را یادداشت کنید .

·        دستور العملها را به دقت بخوانید .

·        منظم عمل کنید ، اطلاعات مرتبط به مسأله را جستجو کنید ، مسأله را به بخش های کوچکتر تقسیم کنید .

·        مقداری از وقتتان را برای وارسی مجدد مسایل کنار بگذارید .

گرد آورنده : سعیده زرگر ( دبیر ریاضی )

منبع:

رهايي از اضطراب امتحان- احمد جمعه پور-انتشارات فراانگيزش-چاپ 1385